Autor: Dariusz Hejduk, 5 dan w karate tradycyjnym, instruktor z wieloletnim stażem, prezes zielonogórskiego klubu karate Abiro Zielona Góra.
Świat pędzi nieubłaganie do przodu. Liczy się tylko „tu i teraz”, jednak przy całej tej gonitwie i wyścigu z czasem, musimy zadbać o najmłodszych. Trzeba się zatrzymać poświęcić im uwagę w celu przekazania najlepszych wzorców płynących z Tradycyjnego KARATE-DO. Praca u podstaw z najmłodszymi jest niezmiernie ważna, ponieważ dobrze przekazana wiedza i mocny fundament stanowią klucz do rozwoju naszych przyszłych pokoleń. Rozwój dziecka we wczesnym etapie przedszkolnym jest niezmiernie ważny dla jego dalszego etapu w życiu. Dzięki programowi ruchowemu z elementami Tradycyjnego KARATE-DO, możemy w pozytywny sposób wyznaczyć dobry kierunek psychoruchowy dziecka.
Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym
W pierwszych latach życia doskonalenie sprawności ruchowej jest szczególnie ważnym aspektem rozwoju dziecka. Panowanie nad własnym ciałem, możliwość przemieszczania się umożliwia dziecku podejmowanie czynności poznawczych otoczenia. Poprzez ruch dziecko ugruntowuje poczucie własnej odrębności i sprawności. Dzięki coraz lepszej sprawności ruchowej dziecko ma szansę być w coraz szerszym zakresie samodzielne, rozwijając swoje umiejętności wzbogaca zasób swoich doświadczeń. Wzrost organizmu dziecka w wieku przedszkolnym powiązany jest z poważnymi zmianami występującymi w układach funkcjonalnych dziecka tj. ruchowym, sercowo-naczyniowym, oddechowym i nerwowym. W układzie ruchowym systematycznie wzmacnia się struktura kośćca, stawów oraz mięśni szkieletowych dzięki tym zmianom wzrastają możliwości siłowe, sprawnościowe i wytrzymałościowe dziecka. W obrębie układu sercowo-naczyniowego postępuje rozrost mięśnia sercowego i rozbudowa sieci naczyń włosowatych. Prowadzi to do polepszenia ukrwienia, a dalej do dotlenienia wszystkich tkanek w organizmie. Zmiany zachodzące w układzie oddechowym powodują zwiększenie pojemności płuc i wydłużenie rytmu oddechowego, to również sprzyja prawidłowemu zaopatrzeniu w tlen całego organizmu w czasie wysiłku. Układ nerwowy dziecka zmienia się pod względem strukturalnym i czynnościowym. Pełni on rolę koordynatora wszystkich pozostałych układów czynnościowych organizmu. Odpowiada za regulację napięcia mięśniowego, utrzymanie równowagi ciała oraz złożoność i precyzję ruchów. Dzięki wszystkim zachodzącym zmianom oraz systematycznemu treningowi ruchowemu dziecko przechodzi od fazy słabej koordynacji ruchowej do poziomu, na którym rozwinięte są już w dobrym stopniu ośrodki ruchowe i czuciowe w korze mózgowej. Dziecko może wykonywać coraz bardziej złożone i precyzyjne ruchy.
Rozwój fizyczny dziecka
Rozwój aktywności twórczej i całej działalności dziecka w wieku przedszkolnym wiąże się z tempem jego rozwoju fizycznego. Rozwój somatyczny to przemiany, jakie zachodzą w komórkach, tkankach i narządach organizmu. Cechą, która charakteryzuje układ somatyczny dzieci w wieku trzech i czterech lat, to miękki i elastyczny kościec, który ulega łatwo deformacjom i powoduje skrzywienie kręgosłupa. Miękkość i elastyczność kości jest wynikiem bardzo wolno postępującego procesu kostnienia. Najintensywniej jednak zachodzi on w nadgarstkach, dzięki czemu szybko następuje rozwój czynności takich jak: chwyt, rzut.
Sprawność motoryczna dziecka
Rozwój motoryczny dzieci wyraża się w pojawieniu nowych ruchów, a następnie ich doskonaleniu. W wieku przedszkolnym dziecko opanowało już pewien zasób ruchów i czynności, które kształtowało w wieku poniemowlęcym. Zauważalne dla tego okresu jest tworzenie się kombinacji ruchowych tzn.: zdolności równoczesnego wykonywania ruchów i czynności. Poza tym dziecko przedszkolne opanowuje swobodny bieg, rzuty i skoki, co jest przejawem rozwoju motoryczności sportowej. Czynności te charakteryzują się właściwym rytmem, płynnością i harmonią ruchu, jednak brak im jeszcze dokładności i przewidywania. Dzieci przedszkolne zdobywają również umiejętności z zakresu samoobsługi np.: czynności sprzątania, malowania, ubierania się. Przy rozpatrywaniu ruchów manualnych dziecka zauważamy, że są one niedoskonałe. Motoryka dziecka jest jednak na tyle rozwinięta, że można wprowadzać zajęcia umożliwiające jej dalszy rozkwit np.: pływanie, zajęcia rytmiczne, gimnastyczne oraz wszelkie ruchowe. Umiejętnością motoryczną, która wykształca się u dzieci w wieku przedszkolnym, jest rzut. U dziecka trzyletniego rzut składa się z dwóch odrębnych faz – zamachu i rzutu. U dzieci powyżej czwartego roku życia ten proces zaczyna kształtować się poprawnie, staje się płynny i dokładny. U dzieci przedszkolnych zaczynają pojawiać się kombinacje ruchowe. Poza tym widoczna jest nadmierna potrzeba ruchu ( tzw. głód ruchu), która doprowadza do ogromnej ruchliwości dziecka. Istotnym zjawiskiem jest też bardzo mała zdolność koncentracji na jednej czynności. Stąd też dziecko potrzebuje ciągłej zmiany zajęcia.
Rozwój poznawczy dziecka
Sfera umysłowa (intelektualna) to całokształt wiedzy, doświadczeń i zdolności umysłowych człowieka. Rozwój jej następuje ściśle z rozwojem procesów poznawczych. Spostrzeganie to jeden z procesów poznawczych umożliwiających orientację człowieka w rzeczywistości. Jest to proces polegający na odbiorze informacji napływających z otoczenia. Źródłem informacji są bodźce, które oddziaływując na receptory, uruchamiają impulsy nerwowe, które są przekazywane następnie do odpowiednich ośrodków ośrodkowego układu nerwowego. Narządy odbiorcze – receptory (ucho, oko) dziecka przedszkolnego są ukształtowane, ale ich funkcjonowanie wciąż doskonali się dzięki dalszemu rozwojowi ich korowych ośrodków. Doskonalenie analizatora wzrokowego obejmuje m.in. rozwój ostrości wzroku. Od czwartego roku życia dziecko rozróżnia przedmioty z coraz większej odległości. Ponadto u dzieci przedszkolnych wzrasta umiejętność rozróżniania barw i kształtów przedmiotów. Rozwój tych umiejętności doskonali spostrzeżenia. Początkowo są one chaotyczne i niewyraźne.
Rozwój emocjonalny dziecka
U dzieci przedszkolnych uczucia mają charakter afektywny: szybko wybuchają, są gwałtowne i labilne, mogą szybko przechodzić z jednego stanu emocjonalnego w drugi. Stan emocjonalny dziecka zostaje uzewnętrzniony w jego zachowaniu – ruchach, gestach, mimice, jak również w ekspresji werbalnej – słowach. Dominującą cechą uczuć dziecka jest ich zmienność i nietrwałość. Zmienność uwidacznia się w płynnym przechodzeniu od uczuć o charakterze pozytywnym, w uczucia o charakterze negatywnym – od radości po gniew i odwrotnie. Nietrwałość natomiast wiąże się z większą częstotliwością pojawiania się uczuć o skrajnym ich charakterze, niż u dorosłych. Wśród czynników wpływających na emocjonalność dziecka wyróżnią się: zmęczenie, stan zdrowia, porę dnia, jego inteligencję, środowisko rodzinne i społeczne. Jeśli dziecko jest zmęczone, skłonne jest do irytacji i agresji.
Dzieci trzyletnie
Dziecko trafiające do przedszkola na ogół nabyło już podstawową sprawność lokomocyjną tzn. chodzi, biega, skacze obunóż, pokonuje schody krokiem dostawnym. Na ogół jest samodzielne w zakresie samoobsługi. Ruchy dziecka trzyletniego są jeszcze mało precyzyjne. Często występują ruchy niecelowe i dodatkowe, zwłaszcza, gdy dziecko uczy się wykonywać nową czynność np. oderwanie nogi od podłogi i wykonanie wymachu tą nogą powoduje ruchy rąk, twarzy, dziecko wyraźnie wykonuje tą czynność całym ciałem. Ruchy charakteryzuje globalność. Uwaga ruchowa trzylatków jest niepodzielna i krótkotrwała. Mięśnie trzylatka są słabe, a więzadła stawowe rozciągliwe, co powoduje dużą męczliwość i niską precyzję ruchów. Najlepiej w tym wieku funkcjonują duże grupy mięśniowe m.in. mięśnie barków i ramion, słabo wykształcone są natomiast mięśnie dłoni i palców. W związku z tym typowa w tym wieku jest niezręczność manualna i powolność ruchowa. Doskonaleniu sprawności służy zachęcanie do systematycznego powtarzania ruchów. Motywację do podejmowania i kontynuowania treningu stymulujemy przez docenienie wysiłku wkładanego przez dziecko w aktywność ruchową, chwalenie go za wykonywaną czynność. Okazywanie radości z powodu sukcesu dziecka. Negatywny wpływ na motywację do ćwiczeń będzie miało częste poprawianie wykonywanej przez dziecko czynności. Stałe narzekanie na niedokładne wykonanie czynności powoduje zniechęcenie i rezygnację z ćwiczenia umiejętności. Wyjaśnienia i zachęcenia do ćwiczeń odbywają się w postaci opowieści, która rozbudza
wśród dzieci zainteresowanie. Ważne przy tym, żeby modulować głos, mówić spokojnie i bardzo wyraźnie. Dzieci muszą mieć przekonanie, że słuchają czytanej bajki.
Dzieci czteroletnie
Czwarty rok życia to czas znaczących zmian fizycznych w organizmie dziecka. Wydłużają się kończyny, wzmocnieniu ulegają mięśnie i stawy. Dojrzewa i doskonali swoją sprawność układ nerwowy. W zakresie ruchu doskonaleniu ulega koordynacja, poprawia się równowaga. Wydłużają się kroki, dziecko coraz sprawniej biega i skacze. W zakresie małej motoryki następuje doskonalenie precyzyjnych ruchów dłoni i umiejętności korzystania z narzędzi. Jest to okres, w którym ustala się przewaga korzystania przez dziecko z jednej ręki. Ten proces jest kontynuowany w piątym i szóstym roku życia, po czym ustala się dominacja ręczności utrzymująca się na ogół przez całe życie. Należy pamiętać, że zachęcanie i umożliwienie ruchu przyczynia się do rozwoju dziecka, a nadmierna opiekuńczość może hamować adekwatny rozwój potrzeb ruchowych. Wyjaśnienia i zachęcanie do ćwiczeń odbywają się w postaci opowieści, która rozbudza wśród dzieci zainteresowanie. U dzieci 4 letnich treść może być podawana w bardziej zwięzły sposób jednak w dalszym ciągu należy modulować głos, mówić spokojnie i bardzo wyraźnie.
Opis badania i wnioski
Dzięki realizacji od 2012 roku zajęć ruchowych z elementami Tradycyjnego KARATE-DO prowadzonych w miejskich i prywatnych placówkach przedszkolnych z ostatnia przerwą związaną z pandemicznych okresem Covid-19, badaniu została poddana grupa dzieci w wieku 3 i 4 lat. Zajęcia prowadzone były w grupach dziecięcych, liczących 10-15 osób raz w tygodniu w jednostce czasowej do 30 minut, wpisując się w system edukacji przedszkolnej od października do czerwca w danym roku szkolnych.
Można zauważyć, że zarówno dzieci w wieku 3 jak 4 lat charakteryzuje duży potencjał wzrostowy w nauce i wykonywaniu zagadnień dotyczących Tradycyjnego KARATE-DO i tak w rozumieniu znaczeń poszczególnych słów, kojarzenia terminów i wykonywanych technik, jak i pracy grupowej przy tworzeniu zbiórki czy zachowaniu na zajęciach. Z podsumowań procentowych średnich wartości jednoznacznie wynika, że większy potencjał poznawczy i utrwalający mają dzieci w wieku 4 lat w porównaniu do 3 latków. Wyniki te, potwierdzają wcześniejsze opisy rozwoju dzieci w tym wieku. W trakcie badań najtrudniejszymi elementami do nauczenia dla dzieci w wieku 3 lat były sekwencje ruchowe bloku gedan barai oraz soto-uke i techniki nożnej mae-geri. Dodatkowo, dzieci w tym wieku niedokładne układają ręce i zaciskają dłonie wraz z ułożeniem kciuka i pięści w odpowiednim miejscu na ciele. W czasie wykonywania powtórzeń technik, pozycji nie towarzyszą dzieciom emocje z tym związane. Również formy zabawowe są raczej traktowane jak uczestnictwo i powtarzanie wykreowanej rzeczywistości. Co ważne, podstawy, jakie 3 latek zdobędzie w czasie zajęć, procentują w następnym roku. Dzieci w późniejszym okresie już, jako 4 latki, mają lepsze wyniki ruchowe od swoich rówieśników, którzy nie brali udziału w zajęciach, jako 3 latki. Z drugiej strony 4 latki zwracają trochę większą uwagę na wysokość wykonywanej techniki, dokładniejsze ułożenie rąk i zaciskania dłoni wraz z ułożeniem kciuka i pięści w odpowiednim miejscu na ciele. Podczas ćwiczeń i uczestniczeniu w zabawach i formach ruchowych zaczynają towarzyszyć im emocje. Jednak dzieci w tym wieku mają problemy z radzeniem sobie z porażką, występują u nich częste zmiany nastrojów, dlatego dzieci te muszą być ciągle zaskakiwane i chwalone nawet przy niepowodzeniach.
Podsumowanie
Dziecko w wieku przedszkolnym powinno być systematycznie zachęcane do aktywności ruchowej. Doskonalenie sprawności motorycznej wymaga stałego treningu. Zadaniem instruktora Tradycyjnego KARATE-DO, nauczyciela i rodziców jest zapewnienie dziecku odpowiedniej dawki ruchu. Rozwój motoryczny powoduje wzmacnianie funkcjonowania dziecka w różnych sferach życiowych. Dzięki aktywności ruchowej doskonalą się zmysły, sfera odbioru bodźców oraz funkcje poznawcze dziecka. Wykonywane ruchy zostają zapamiętane i ulegają powolnej automatyzacji. Im częściej wykonywany jest dany rodzaj ruchu, tym szybciej utrwalany jest jego wzorzec.